We zitten al maanden thuis, ontvangen weinig bezoek en kunnen bijna nergens heen. Eenzaamheid lijkt meer dan ooit op de loer te liggen. Toch is eenzaamheid iets van alle tijden. Goed nieuws: er is iets aan te doen. Je moet alleen wel zelf tijdig het initiatief nemen. En dat is, als je een visuele beperking hebt, niet altijd even simpel.
Veel ouderen, pubers, alleenstaanden, jongeren en kinderen voelen zich eenzaam. Ze kunnen niet naar werk, school, de sportclub, de studentenvereniging, het theater of de biljartclub. Alle online bijeenkomsten ten spijt, mensen hebben fysieke contacten nodig om zich echt met elkaar te verbinden. En juist dat is wat tijdens deze pandemie ontbreekt. Wat doe je dan?
Iedereen kent het gevoel
In 2019 startte het CBS een onderzoek om meer zicht op eenzaamheid in Nederland te krijgen. Ironisch genoeg kwam het rapport half maart 2020 uit. Daaruit blijkt dat ruim 1,5 miljoen Nederlanders zich eenzaam voelen. In juni 2020 publiceerde OOG nog een onderzoeksrapport van Motivaction en de minister van Gehandicaptenzaken dat mensen met een beperking – en dan vooral ook mensen met een visuele beperking – zich eenzamer voelen dan mensen zonder beperking. Dat aantal ligt vanwege de coronacrisis waarschijnlijk nog hoger. Schrijnend, vindt eenzaamheidsexpert Jeannette Rijks: ‘Eenzaamheid komt voort uit het feit dat mensen zich niet met elkaar weten te verbinden. Het is een gevoel dat iedereen kent, we spreken het alleen veel te weinig uit. Net als pijn is eenzaamheid een signaal om je gedrag te veranderen. Doe je dat niet, dan belet eenzaamheid je om dingen te ondernemen.’
Uit onderzoeken onder mensen met een visuele beperking blijkt zelfwaardering een sleutelrol speelt. Hoe eenzamer iemand zich voelt, hoe lager het gevoel van zelfwaardering. Hoe kleiner het sociale netwerk, hoe eenzamer mensen zich voelen. Vrienden versterken het zelfbeeld waardoor iemand zich waardevoller gaat voelen. Er is een samenhang tussen het aantal activiteiten die iemand uitvoert en zelfwaardering.
Verbroken verbinding
Jeannette legt uit dat eenzaamheid logisch kan zijn. Bijvoorbeeld als je een geliefde verloren bent, als je naar een nieuwe stad verhuist en het oude mist of als je relatie over is. Jeannette: ‘Vaak gaat het dan om intense emoties en gevoelens van verlatenheid omdat er een verbinding verbroken is. Die eenzame gevoelens zijn tegelijkertijd een signaal dat je iets moet gaan ondernemen om uit die situatie te komen. Nieuwe verbindingen maken. Dat hoeft niet direct, als je maar zorgt dat je niet in dat eenzame gevoel blijft hangen.’
Het is een kwestie van kansberekening: hoe meer je onderneemt hoe groter de kans om mensen tegen te komen. Doe iets, durf. Hoe vervelend ook: dat kan eveneens online.
Breinverandering
Wie in het eenzame gevoel blijft hangen, zich langdurig eenzaam voelt, krijgt te maken met verandering van hersenen. Eenzaamheid leidt namelijk letterlijk tot een ander brein. Jeannette: ‘Uit diverse onderzoeken blijkt dat langdurige eenzaamheid leidt tot stress. Dat veroorzaakt twijfel, minder goed beslissingen kunnen nemen en niet goed kunnen nadenken. Daarnaast ga je mensen als een bedreiging zien en dat zorgt er weer voor dat je geen nieuwe verbindingen maakt. Ook je hormoonhuishouding verandert. Met als gevolg dat je behoefte aan aanraking verandert: soms vind je het fijn en soms, vooral bij vreemden, vind je het afschuwelijk. Het maakt dat je uit balans bent. Al die veranderingen in je hersenen zorgen ervoor dat je een ander mens wordt.’ Het geeft maar aan hoe belangrijk meedoen is, in welke vorm dan ook.
Kom in actie
Jeannette ziet eenzaamheid ook als iets positiefs. ‘Het is een ellendig gevoel, maar tegelijkertijd een teken dat je in actie moet komen, dat je iets moet doen om verbinding te zoeken. Het is iets wat je zelf moet doen. En dan is het heel lief en aardig als anderen jou een kaartje sturen of je meenemen voor een wandelingetje, maar echte eenzaamheid los je daarmee niet op.’
Eigen regie
Op de vraag wat een ander voor een eenzame kan doen, blijft het even stil. ‘Eigenlijk niets. Ga vooral geen ongevraagde tips geven. Mensen die zich eenzaam voelen moeten uiteindelijk zelf de regie nemen, anders komen ze er niet uit. Elk mens zit met een aantal mogelijkheden en onmogelijkheden. Het is – met alles wat je wél in je hebt – je eigen verantwoordelijkheid om je leven zo goed mogelijk te leven. Binnen alle beperkingen die je hebt. Dat betekent niet dat je bij de pakken neer hoeft te zitten. Juist niet, eis mogelijkheden op, vraag hulp als je er niet uitkomt en negeer en bagatelliseer het niet. Deze tijd is er een van duivelse dilemma’s waar chronische eenzaamheid op de loer ligt. Maar vind mensen met wie je het plezierig hebt. Houd de contacten die je hebt levend, stuur een brief, bel en ontmoet elkaar op die 1,5 meter afstand!’
Verder lezen
Jeannette Rijks is auteur van o.a. ‘De Eenzaamheidsparadox’ , ‘De kracht van eenzaamheid‘, ‘Eenzaamheid signaleren‘ en ontwikkelaar van de eenzaamheidstest en de methodiek ‘Creatief Leven’. Meer informatie over eenzaamheid vind je op www.eenzaamheid.info.
Eenzaamheid aangepakt
Man (48)
“Toen in maart 2020 corona in ons land arriveerde, vielen er ook voor mij veel dingen weg. Zoals mijn vrijwilligerswerk bij de Oogvereniging. Ik stelde mijzelf al snel de vraag: wat kan nog wel? Ik hou van wandelen en buiten is altijd open. Dus nam ik mij voor om dagelijks tien kilometer te wandelen. Dat doe ik nog steeds. Ook als het met bakken uit de lucht komt. Ik wandel vaak alleen, soms met anderen. Ik woon samen met mijn partner en natuurlijk mis ik de sociale contacten met anderen. Gelukkig kunnen we via sociale media en de telefoon zoveel contact hebben als we willen. Mijn advies om deze tijd goed door te komen: neem zelf het heft in handen. Bedenk wat nog wel kan en maak een dag- of weekplanning voor structuur in deze tijd.”
Vrouw (63)
“In de eerste periode van de coronacrisis werd al snel duidelijk dat boodschappen doen niet zo makkelijk meer zou gaan. Gelukkig heb ik een lieve en sociale echtgenoot, maar ik wil ook graag zelf dingen blijven doen. Ik had het gevoel dat er niet meer zoveel overbleef. Met een vriendin wandel ik een keer per week. Dat vind ik niet voldoende om alle dagen te vullen. Ik wil wel in beweging blijven. Na een zoektocht vond ik twee Running Blind maatjes. Ik doe intervaltraining en de conditie wordt steeds beter. Daarnaast vond ik via Hulp in Praktijk (www.hiphelpt.nl – red), een vrijwilligersbaan. Ik werk nu 2,5 dag bij Humanitas-Heuvelrug in Zeist. Als bureaucoördinator en als coördinator van de telefooncirkels. Op die manier spreek ik weer nieuwe mensen en help ik anderen met oplossingen voor hun problemen. Ik voel mezelf weer nuttig!”
Man (45):
“Ik merk dat veel mensen klagerig worden. Dan hebben ze het over het slechte weer of alles wat niet meer kan. Ik ben positief ingesteld en wil vooral kijken naar wat de mogelijkheden zijn. Ik probeer aan leuke dingen te denken. Het ergste is dat ik mijn vriendin niet meer mag knuffelen. Dat wil haar vader niet en dus houden we ons daaraan. We kennen elkaar al sinds 1985. Ik woon begeleid zelfstandig in Driebergen. Zij in Ermelo. We hebben er bewust voor gekozen om nooit samen te wonen, maar dat is in deze tijd echt wel lastig. Gelukkig kan ik heel goed visualiseren, maar ik mis die arm om mij heen en die knuffels wel. Ik kan ook niet naar mijn werk. We houden contact via WhatsApp. Ik draai nu veel muziek op mijn eigen radiostation via internet. Dan vergeet ik alles.”