De gemeente

Rollen en taken binnen de gemeente

Landelijk en eigen beleid uitvoeren

Er zijn 342 gemeenten in Nederland. Over veel zaken mag de gemeente zelfstandig beslissen. Bijvoorbeeld over het bouwen van woningen, een theater of het aanleggen van een fietspad. Het maken van die keuzes is de belangrijkste taak van het gemeentebestuur. Een gemeente voert alleen taken uit die direct van belang zijn voor haar inwoners, zoals bestemmingsplannen maken en het huisvuil ophalen. Daarnaast voert de gemeente veel landelijke wetten uit. Dit heet medebewind. Zo moet elke gemeente paspoorten en identiteitskaarten uitgeven aan haar inwoners.

Duale besturing binnen gemeenten

Sinds maart 2002 worden de gemeenten in Nederland ‘duaal’ bestuurd. Dualisme betekent: ontvlechting in taken en verantwoordelijkheden van het college van Burgemeesters en Wethouders (B&W) en die van de gemeenteraad. Dit is vergelijkbaar met het onderscheid tussen Kabinet en Tweede Kamer. Voorheen bestond het monisme, daarbij maakten de wethouders deel uit van de gemeenteraad.

Bedoeling van het dualisme

• De lokale politiek is transparant: scheiding van bestuurlijke taak en controlerende taak.
• Er is politieke discussie in de raad: de raad werkt op hoofdlijnen, het college is verantwoordelijk voor de uitvoering.
• De raad stelt zich op als volksvertegenwoordiging.

Wat doet het college van B&W?

• Uitvoering geven aan het door de raad vastgestelde beleid.
• Besturen en beheersen.
• Verantwoording afleggen over de uitvoering van het beleid.

Wat doet de gemeenteraad?

• Volksvertegenwoordiger zijn.
• Kaders voor het beleid stellen.
• Controleren: toezicht houden op de uitvoering van de besluiten.

Bij wie moet je zijn?

De gemeenteraad

De gemeenteraad is het hoogste orgaan in de gemeente. De gemeenteraad vertegenwoordigt de hele bevolking van de gemeente. De gemeenteraad controleert het college van burgemeester en wethouders (B&W) en wordt elke vier jaar gekozen.

Het aantal gemeenteraadsleden is afhankelijk van de grootte van de gemeente en bedraagt minimaal 9 en maximaal 45 leden. De raadsleden behoren allemaal tot een politieke partij. De gemeenteraad bestaat uit fracties van meerdere partijen. Er wordt onderscheid gemaakt tussen de partijen van de coalitie en de oppositie. De oppositie heeft geen bestuurlijke vertegenwoordiging in het college van B&W.

Rol en taken gemeenteraadslid

• Kaders stellen: vaststellen van het budget, de doelstelling, de grenzen waarbinnen wethouder of ambtenaren (onder verantwoording van de wethouder) mogen opereren.
• Controleren: wordt uitgevoerd wat is vastgesteld?
• Volksvertegenwoordiging: afzonderlijke gevallen behandelen, zoals een losse stoeptegel of een te hoge stoeprand.
• Uiteindelijk bepaalt de raad met de begroting hoeveel geld er is voor het ambtelijk apparaat. De raad bepaalt dus ook eventuele verschuivingen in de begroting.

Waarom benaderen?

• Aanpassen beleid: je wilt ander beleid of een andere begroting of budget.
• Verbeteren uitvoering: je wilt dat de uitvoering verbeterd wordt, omdat deze niet goed of niet goed genoeg gaat.
• Problemen oplossen: er zijn losse, individuele kwesties die opgelost moeten worden.
• De raad wil graag gevoed worden door maatschappelijke organisaties.
• Het is altijd verstandig de gemeenteraad te blijven informeren over de doelstelling van jouw organisatie en de activiteiten die je onderneemt.

Hoe benader je gemeenteraadsleden?

Het is verstandig om na te gaan hoe het benaderen in jouw gemeente is geregeld.

• Persoonlijk contact: raadslid bellen, mailen of een brief schrijven. Wil je langsgaan tijdens een fractievergadering? Maak dan eerst een afspraak met de fractievoorzitter.
• Handtekeningenactie: indienen of overhandigen van een handtekeningenlijst of een petitie aanbieden.
• Informeren.
• Inspreken: tijdens een raads- of commissievergadering. De raadsvergaderingen zijn openbaar. Burgers hebben het recht om hierbij in te spreken. De regels die hiervoor gelden, verschillen per gemeente. De gemeenteraad vergadert meestal eens per maand. De wijze waarop de raadsagenda wordt vastgesteld, is per gemeente verschillend. Over het algemeen is er een agendacommissie of presidium – aangevuld met de burgemeester – als voorzitter van de gemeenteraad die de agenda voorbereidt. Er vindt geen besluitvorming plaats in de commissies. Moties en amendementen (wijzigingsvoorstellen) zijn mogelijk. Ook bepaalt de commissie of er in de gemeenteraad nog over gediscussieerd wordt of dat het een hamerstuk wordt. Er wordt dan meteen over besloten.
• Gemeenteraads- of commissievergaderingen bezoeken en het belang van de kiezer benadrukken. Ook bij commissievergaderingen bestaat voor burgers vaak de mogelijkheid om in te spreken. Soms is het mogelijk om voorafgaand overleg te voeren met de raadsleden.
• Via burgerinitiatief: een individuele burger kan, als hij voldoende handtekeningen heeft verzameld, een onderwerp op de agenda van de gemeenteraad of de raadscommissie zetten.
• Via burgerparticipatie en interactieve beleidsvorming.
• Via wijkraden en dorpsraden: zij proberen lokale belangen te behartigen.

Raadscommissie

De gemeenteraad kan worden ondersteund door raadscommissies. Aan het begin van de zittingsperiode stelt de raad raadscommissies in. Een belangrijk deel van het voorbereidende werk wordt in raadscommissies gedaan. Deze zijn kleiner qua samenstelling en vergaderen vaak diepgaander over onderwerpen. In de raadscommissies zitten raadsleden en soms deskundige partijleden.

Het is soms mogelijk om voorafgaand overleg te voeren met de commissie. Dit verschilt per gemeente. Een commissie houdt zich meestal met een bepaald beleidsterrein bezig. In de commissie worden zaken besproken voor ze in de gemeenteraad aan de orde komen. Daarom richten burgers en belangengroepen zich vaak tot de raadscommissies.

College van B&W

Het college van burgemeester en wethouders (B&W) is het dagelijks bestuur van de gemeente. Het college zorgt onder andere voor het uitvoeren van landelijke regelingen zoals de Wmo (Wet maatschappelijke ondersteuning). Iedere wethouder heeft zijn eigen taakgebied (portefeuille), maar het college opereert naar buiten toe als één geheel.

Het college vergadert meestal één keer per week (vaak op dinsdag). De wet verplicht het college besluiten die voor bezwaar in aanmerking komen, te publiceren in de lokale krant. Vaak worden deze ook op de website van de gemeente gepubliceerd. Het college moet verantwoording afleggen over het gevoerde beleid aan de gemeenteraad. Als de gemeenteraad het niet eens is met een collegebesluit, kan de raad dit besluit niet terugdraaien. Wel kan de raad aandringen op een ander besluit. Gebeurt dit niet, dan kan een wethouder naar huis gestuurd worden.

De gemeenteraad benoemt de wethouders. Na de gemeenteraadsverkiezingen gaan de fractievoorzitters van de gekozen partijen met elkaar in overleg. De fracties die in het college vertegenwoordigd zijn, worden ook wel de coalitie genoemd. Zij vormen vrijwel altijd een meerderheid binnen de gemeenteraad.

Het college is beleidsvoorbereidend, de gemeenteraad stelt de kaders, het college voert dit vastgestelde beleid uit. Het college bereidt jaarlijks vele onderwerpen voor en maakt daarover voorstellen aan de raad. Het college heeft een actieve informatieplicht richting de gemeenteraad.

De burgemeester

De burgemeester wordt door de koning en ministers benoemd. De burgemeester is voorzitter van de gemeenteraad en van het college van B&W. Ook kan de burgemeester bepaalde portefeuilles beheren.

De burgemeester brengt jaarlijks een burgerjaarverslag uit. In dit verslag wordt de kwaliteit van de gemeentelijke dienstverlening doorgelicht. Het gaat dan om zaken als klachtenafhandeling, maar ook om het betrekken van burgers bij beleid. Het is een openbaar stuk en heeft het karakter van een publieksvriendelijk jaarverslag.

Wanneer schakel je de burgemeester in?

• Wanneer het gaat over de openbare orde en veiligheid.
• Wanneer het gaat over burgerparticipatie; hiermee wordt burgerparticipatie in algemene zin bedoeld, vaak op bestuurlijk niveau. Bijvoorbeeld de wijk- en dorpsraden.
• Voor representatieve taken in de gemeente.

De wethouder

Wethouders worden door de raad benoemd. Als één van de raadsleden tot wethouder wordt benoemd, verliest hij zijn raadslidmaatschap. Elke wethouder heeft zijn eigen portefeuille.

Rol en taken wethouder

• Besturen en beheersen: laat beleid maken op basis van het verkiezingsprogramma en coalitieakkoord en zorgt dat beleid wordt uitgevoerd op basis van het programma. Ambtenaren voeren het werk uit.
• Verantwoording afleggen over de uitvoering van het beleid.

Waarom benaderen?

Een wethouder benader je voor het aanpassen van beleid of de uitvoering ervan. Je wilt dat het beleid of de uitvoering ervan verandert.

Hoe benader je een wethouder?

• Bij samenstelling van een vertegenwoordiging om met de wethouder te gaan praten, houd je rekening met de politieke voorkeur. Het werkt het beste als degene die met de wethouder gaat praten eenzelfde politieke voorkeur heeft.
• Bellen en een afspraak maken: rechtstreeks of via het secretariaat.
• Spreekuur: langsgaan tijdens het vragenuurtje. De tijden van het spreekuur vind je op de gemeentelijke website of je kunt de gemeente bellen.
• Je kunt een brief of mail sturen.
• Je kunt een handtekeningenactie houden, een handtekeningenlijst indienen of overhandigen, een petitie aanbieden.
• Je kunt een werkbezoek organiseren. Je kunt de wethouder uitnodigen voor een werkbezoek of inspectie.

De gemeentesecretaris

De gemeentesecretaris is een belangrijk persoon bij het verkrijgen van informatie en het doorspelen van informatie naar de juiste personen. De gemeentesecretaris vormt de verbinding tussen het college van B&W en het ambtelijk apparaat. Diegene is als het ware de algemeen directeur van de gemeente. De gemeentesecretaris is strategisch adviseur van B&W en is aanwezig bij de vergaderingen van B&W. Hij is verantwoordelijk voor een moderne en klantgerichte vorm van dienstverlening aan burgers door de gemeente en voor het goed functioneren van de ambtelijke organisatie. Het college is via de gemeentesecretaris verantwoordelijk voor de ambtenaren.

Wanneer schakel je de gemeentesecretaris in?

Het is niet gebruikelijk dat burgers of maatschappelijke organisaties de gemeentesecretaris aanspreken. Ook niet bij een klacht over een ambtenaar. In dat geval gaat het via de klachtenfunctionaris.

De griffier

De griffier is de secretaris van de gemeenteraad en doet veel om het werk van de gemeenteraadsleden te vergemakkelijken. Hij ondersteunt deze met het rondsturen van stukken, de agenda en het schrijven van de notulen. De griffier doet geen politieke uitspraken. De griffier kan een belangrijke poortwachtersfunctie hebben binnen de gemeentelijke politiek. In grotere gemeenten hebben raadsfracties hun eigen ondersteuning. Deze zogenaamde fractiemedewerkers werken alleen voor de eigen fractie. De raadsgriffier werkt voor alle raadsfracties.

De griffier geeft leiding aan de medewerkers van de griffie. De griffie is er ook voor de inwoners. Heb je een vraag over de gemeenteraad en weet je niet bij wie je terecht kunt? Wil je inspreken of heb je informatie die naar alle raadsleden gestuurd moet worden? Dan kun je terecht bij de griffie.

Wanneer schakel je de griffie of griffier in?

• Als je wilt weten of er al gemeentelijk beleid is vastgesteld over jouw onderwerp.
• Als je niet weet of je brief naar de raad of naar het college moet.
• Als je advies wilt over het beste moment en het beste orgaan om je onderwerp te agenderen.
• Als je de hele raad wilt benaderen.
• Als je meer wilt weten over de regels en de werkwijze van de gemeenteraad.
• Als je informatie wilt over de raadsagenda.
• Als je het woord wilt voeren tijdens een commissievergadering of raadsvergadering.
• Als je kennis wilt nemen van raadsstukken.

De ambtenaar

Ambtenaren hebben tot taak besluiten voor te bereiden en uit te voeren. Ambtenaren zijn dus geen bestuurders. De gemeentesecretaris heeft de leiding over de ambtenaren en vormt de verbinding tussen het college van B&W en het ambtelijk apparaat.

Rol en taken ambtenaar

• Een ambtenaar adviseert aan B&W.
• Een ambtenaar is verantwoordelijk voor het opstellen en uitvoeren van beleid in opdracht van B&W.

De beleidsambtenaren worden wel de vierde macht genoemd en kunnen veel invloed hebben. Een beleidsambtenaar heeft het meeste verstand van de inhoud van het dossier. Diegene zet de besluiten van de gemeenteraad en het college B&W om in beleid en bereidt de besluiten van de gemeenteraad en het college voor.

Waarom benaderen?

• Beleid beïnvloeden: om suggesties te geven voor beleidsstukken en om uitvoeringsproblemen te voorkomen bij dat beleid.
• Problemen oplossen: voor losse, individuele kwesties die opgelost moeten worden.

Hoe benader je een ambtenaar?

• Bellen, schrijven, mailen.
• Persoonlijk contact: bezoeken, de spreekuren staan meestal vermeld op de website of in de gemeentegids.
• Bezoeken: afspraak maken (zeker bij beleidskwesties), spreekuur (vermeld op de website of in gemeentegids). Zoek contact met de betreffende beleidsambtenaar of met het afdelingshoofd.

Uitvoering binnen/buiten de ambtelijke organisatie

• De uitvoering kan plaatsvinden binnen de ambtelijke organisatie. Denk aan wijkteams, BOA’s, afval en reiniging.
• Buiten de ambtelijke organisatie krijgen externe organisaties opdracht van de gemeente via een aanbesteding, subsidie of inkoop. Deze externe organisaties hebben een eigen organisatiestructuur, maar moeten binnen de kaders van de wet en de gemeente blijven. Soms zijn er zeer ingewikkelde constructies als zo’n organisatie meerdere gemeenten bedient.

Wat als ambtenaren niet inhoudelijk deskundig zijn?

Steeds meer gemeenten maken bij de ontwikkeling van ruimtelijke (steden)bouwkundige projecten gebruik van externe adviseurs en organisaties. Dit doet men voor het controleren van de plannen. Maar ook bij voorbereidingen en uitvoeringen schakelen gemeenten steeds vaker externe partijen in. Door alle bezuinigingen van de laatste decennia zijn gemeenten van mening dat het ontwikkelen, ontwerpen, voorbereiden en uitvoeren van dit soort plannen niet meer tot de kerntaken van een gemeente behoren.

Je moet er dus op rekenen dat als je aanklopt bij een beleidsmedewerker, deze afhoudend zal reageren. Omdat diegene zich misschien lastig kan verplaatsen in je vraag, opmerking of wens en/of geen inhoudelijke kennis van het onderwerp heeft.

Jouw rol

Wanneer je merkt dat iemand geen inhoudelijke kennis heeft, laat de gemeente dit dan oplossen en adviseer om een inhoudsdeskundige in te schakelen. Geef geen inhoudelijk advies! Zorg ervoor dat de gemeente (al dan niet via de externe inhoudsdeskundige) het proces en eventuele oplossingen communiceert met jou. Zodat jij dat zo nodig met anderen kunt doorspreken. Jij wordt als ervaringsdeskundige op de hoogte gehouden en hebt invloed. Als het goed is, werk je samen met de inhoudsdeskundige.

Lokale politieke partijen: bij wie moet je zijn?

Een politieke partij die lokaal actief is:

• is een lokale politieke partij of;
• een lokale afdeling van een landelijke politieke partij.

In beide gevallen is het een politieke vereniging met een bestuur, met een algemene ledenvergadering en leden. De politieke vereniging is verantwoordelijk voor de kandidaatstelling, de campagnes en het partijprogramma.

Na de gemeenteraadsverkiezingen wordt er een gemeenteraad samengesteld. De raadsleden behoren allemaal tot een politieke partij. De gemeenteraad bestaat uit fracties van meerdere partijen.

Een gemeenteraadsfractie bestaat uit raadsleden en commissieleden. Deze commissieleden kunnen ook anders heten: fractie-assistenten of forumleden. Zij hebben portefeuilles, dossiers en specialismen. De fractie kiest uit hun midden een fractievoorzitter en een fractiesecretaris.

Hoe benaderen?

Als je met een afgevaardigde van een politieke partij gaat praten, is het handig als je je van tevoren verdiept in wat de rol is van deze politieke partij (coalitie of oppositie), wat de ‘functie’ van diegene is in de gemeenteraadspolitiek en wat zijn specialismen en politieke interesses zijn.

Meer weten

Luister de Podcast De weg vinden in de gemeente door Janet Bouw, docent lokale belangenbehartiging Involv, duur: 17 minuten.