Glaucoom: thuismetingen, ook in de oogheelkunde?

Tekst: Murk Schaafsma

De oogdruk kan makkelijk worden gemeten bij een opticien met het bekende ‘pufje’. Gezien de eventuele verspreiding van aerosolen raadt het NOG dit nu af. Bovendien moet iemand hiervoor een winkel binnengaan. Een goede mogelijkheid zou de iCare Tonometer kunnen zijn. Onderzoeken wijzen uit dat er soms kleine afwijkingen zijn, maar in een recent reviewartikel is aangegeven dat de resultaten redelijk vergelijkbaar zijn met de standaardmeting (met het blauwe licht). Dit is hiermee een goed alternatief in deze tijd.

Gezichtsveldonderzoek

Het meten van het gezichtsveld is van een andere orde. Je moet niet alleen iets meten, maar het moet ook gebeuren onder gestandaardiseerde omstandigheden. Denk hierbij aan het juiste licht, het oog dat naar het midden moet blijven kijken en het andere oog dat afgeplakt moet zijn. ‘Vals spelen’ is natuurlijk niet de bedoeling! Daarom is er altijd iemand aanwezig die de meting uitvoert en begeleidt. De gouden standaard, de Humphrey Field Analyzer (HFA), meet met lichtflitsjes het hele gezichtsveld in een bol, dus ook de randen. En dat laatste is een uitdaging. Er zijn digitale oplossingen die dat probleem zeggen te ondervangen. Hiervoor worden twee wegen bewandeld: de eerste met een monitor en de andere met een virtual realty (VR)‑bril. Bij de een moet je op een knopje drukken, de ander volgt je ogen of meet de pupilreflex als er een lichtpuntje wordt getoond.

VR-bril

De VR‑bril maakt momenteel grote ontwikkelingen door. Het idee is dat er een soort bril wordt opgezet, met achter de ‘leesbril’ voor elk oog een schermpje. Deze zijn via een draad of draadloos verbonden met een tablet, laptop of computer.
Hiervoor worden speciaal ontwikkelde VR‑brillen gebruikt of brillen met een smartphone als schermpje.

Stimulus VR-Platform

Het idee achter de Stimulus (zie afbeelding), een Russisch product, is vooral voor bijvoorbeeld een mobiel ‘hospitaal’ met satellietverbinding.
De functie is hetzelfde als de standaardtest: er worden lichtpuntjes getoond en je moet op een knopje drukken als je het puntje ziet. Om te controleren of je nog steeds rechtuit staart, wordt zo nu en dan een lichtflitsje in de blinde vlek geprojecteerd.

NGoggle

De nGoggle uit Californië is een combinatie van een VR‑bril met droge elektroden (zie zie foto’s Ngoggle). Op het schermpje worden kleine taartpuntjes van licht met verschillende intensiteit geprojecteerd. De elektroden, die op het achterhoofd worden geplakt, meten de activiteit van de visuele schors van de hersenen. Met andere woorden, zodra je iets ziet wordt dit door de elektroden gemeten. Je hoeft dus niet op een knopje te drukken.
De meeste VR‑bril‑toepassingen bieden hoopvolle resultaten. De grootste uitdaging is het goed kunnen meten van de uiterste randen van het gezichtsveld. Ook moeten ze nog bij grotere groepen glaucoompatiënten worden getest.

Beeldscherm of tablet

Ook gezichtsveldmetingen met een beeldscherm (PC of tablet) zijn in ontwikkeling. Hierbij kun je als eerste denken aan het meten via lichtpuntjes op het scherm terwijl je naar een centraal punt staart. De juiste afstand tot het scherm vind je door, al starend naar het centrale punt, langzaam naar het scherm toe te bewegen totdat een tweede lichtpuntje niet meer te zien is: het valt in de blinde vlek.

Melbourne Rapid Fields

Een mooie ontwikkeling is de Melbourne Rapid Fields’ (MRF)‑app (zie visioninhome.com). Deze app is zowel op een PC, iPad en zelfs op een tv‑monitor te gebruiken (zie afbeelding hieronder). Dit jaar is een web‑versie beschikbaar gekomen, zodat tijdens de COVID‑19‑ pandemie patiënten de test thuis kunnen uitvoeren. De uitslag van de test kan dan naar een oogarts worden gestuurd.

Eyecatcher

Een bijzondere ontwikkeling is het testen van het gezichtsveld achter een monitor of tablet met behulp van een gekoppelde eyetracker.
De eyetracker, een relatief goedkoop apparaat, volgt de bewegingen van je oog. Op het scherm worden lichtpuntjes getoond waar je naar moet kijken. De eyetracker weet dat je dat puntje hebt gezien en projecteert meteen een nieuw lichtpuntje op een andere plaats waar je dan weer naar kijkt, enzovoorts. Omdat de eyetracker precies weet waar je wel en niet naar kijkt en dus welk puntje je wel of niet ziet, berekent de bijbehorende app je gezichtsveld. Een heel elegante manier van gezichtsveldmeting. Een scherm heeft beperkte afmetingen en daardoor heeft deze methode helaas zijn beperkingen: de randen kunnen niet worden gemeten. Eenzelfde manier van meten, maar dan met behulp van een VR‑bril met een ingebouwde eyetracker zou dit probleem op kunnen lossen. Omdat zo’n bril is afgesloten wordt het probleem van het omgevingslicht ook opgelost. De HFA levert wel een beter resultaat, omdat deze verschillende gradaties van lichtgevoeligheid meet en de eyecatchersoftware nu alleen nog ‘ja’ of ‘nee’. Deze methode zou voor oudere mensen wat moeilijker thuis uit te voeren zijn. Een andere invalshoek is die van het leuk maken van de test. Want de standaardtest is nu eenmaal niet prettig. Daarom is een aantal ontwikkelaars bezig het onderzoek doen naar ‘gamify‑ing’: een soort spel met als uitkomst een serieus gemeten gezichtsveld. Hierbij kijkt de patiënt naar een scherm waar plaatjes of soms zelfs een filmpje wordt getoond. De patiënt staart bijvoorbeeld naar een ster in het centrum van het beeld en moet aangeven wanneer een ander voorwerp in beeld verschijnt. Of de patiënt moet op een stilstaand plaatje, starend naar de ster in het midden, zoeken naar een voorwerp. Bijvoorbeeld naar een aardbei in een plaatje vol met rode kersen.

Nog niet zover

Er zijn dus hoopvolle ontwikkelingen, niet alleen voor een minder vervelende vorm van testen maar ook voor testen thuis, alleen of onder begeleiding.
Er zijn wel beperkingen: de nieuwe vormen zijn nog niet zo goed als de gouden standaard, de HFA, zeker niet om subtiele veranderingen aan te geven. Het zal waarschijnlijk niet lang meer duren voordat dit probleem is opgelost. Hierbij moet er wel voor worden gezorgd dat de testen geschikt zijn voor ouderen. Zij vormen immers een groot deel van de glaucoompopulatie.
Het is hoopgevend dat voor screening op glaucoom de mogelijkheden al kunnen werken.
Niet voor de subtiele afwijkingen aan de randen, maar zeker wel voor gemiste ernstiger vormen van glaucoom buiten de oogheelkundige praktijk.
En een test als eyecatcher is bovendien nog betaalbaar ook! Veel zal afhangen van verdere ontwikkelingen waarbij de nieuwe methoden nauwgezet worden vergeleken met de HFA.
Hopelijk gaan deskundigen ook in Nederland er snel mee aan de slag en kunnen deze toepassingen op korte termijn gebruikt worden binnen de oogheelkundige praktijk: van oogarts, optometrist, opticien tot thuis.