Inclusieve openbare ruimte

Samenvatting

Het project ‘Inclusieve Openbare Ruimte’ onderzoekt of straten en voetpaden toegankelijk zijn voor kwetsbare voetgangers. Daaronder vallen mensen met beperkingen, ouderen en ouders met jonge kinderen. De onderzoekers kijken in verschillende landen waaronder Nederland hoe wetten kunnen worden veranderd om de openbare ruimte toegankelijk te maken voor iedereen. En het project is bedoeld om mensen er meer bewust van te maken dat veel straten niet toegankelijk zijn. Het project is opgezet door de Universiteit van Leeds (VK) en wordt in Nederland uitgevoerd door Disability Studies in Nederland. Het doel is om in vijf landen, Nederland, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, India en Kenia te kijken hoe de openbare ruimte beter toegankelijk kan worden gemaakt.

In Nederland worden voetgangers in Almere en Utrecht gevraagd naar hun ervaringen. Daarnaast zijn mensen geïnterviewd die vanuit hun werk of eigen ervaringen betrokken zijn bij het ontwerpen, inrichten en gebruik van de openbare ruimte. Het gaat om belangenbehartigers van mensen met een beperking, ontwerpers, beleidsmakers en juristen. Naast de interviews schrijven we ervaringsverhalen op. Ook filmen we wandelroutes met obstakels. Zo brengen we in beeld waar mensen mee te maken hebben als zij vanwege hun beperking niet op de gebruikelijke manier van stoepen en straten gebruik kunnen maken.

Achtergrond

In dit project, dat onder leiding staat van de Universiteit van Leeds (VK), wordt gekeken naar de toegankelijkheid van de openbare ruimte – met de nadruk op toegankelijkheid voor kwetsbare voetgangers van straten, voetpaden en wegen. Het onderzoekt welke rol wetten spelen bij de uitsluiting die optreedt wanneer straten op een ontoegankelijke manier worden ontworpen, geëxploiteerd of beheerd. Het effect kan zijn dat voetgangers wier lichaam, geest of levensomstandigheden niet ‘passen’, geen gebruik kunnen maken van dit onderdeel van de openbare ruimte. Een dergelijke uitsluiting is schadelijk voor zowel individuen als gemeenschappen. Om te begrijpen hoe staten en ook de Europese Unie op een effectievere manier kunnen zorgen dat de openbare ruimte inclusief is, wil het project inzicht geven in de fysieke kenmerken van straten die in verschillende landen over de hele wereld als uitsluitend worden ervaren en door wie. Die landen zijn Nederland, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, India en Kenia. Er wordt nagegaan hoe effectief wetten zijn om dergelijke uitsluiting in deze landen aan te vechten; en hoe gebruikers van de publieke ruimte het probleem ervaren en hoe het in de politiek wordt aangevochten. Het project is ook bedoeld om gedeelde bezorgdheid over deze vorm van uitsluiting te bevorderen en om het bewustzijn te vergroten over hoe de wet kan worden gebruikt om dit te herstellen.

Methode

De methodologie is vergelijkend, transdisciplinair en participatief van aard. In het project worden innovatieve videovoice-technieken gebruikt om gegevens te verzamelen. Bewoners van steden zijn gevraagd naar hun ervaringen met de stoepen en straten. In Nederland betreft dat bewoners en werkenden in Almere en Utrecht. Ook worden nieuwe instrumenten ontwikkeld om mensen bewust te maken, zoals software om ervaringen met uitsluiting van voetgangers te simuleren. Er wordt gebruik gemaakt van digitale middelen om verhalen vast te leggen en er wordt een juridische handleiding gemaakt. Theoretische context en framing worden verzorgd door een innovatieve combinatie van Martha Fineman’s universele kwetsbaarheidsthese met het sociale model van een handicap.

Het project biedt als eerste een multinationaal sociaal-juridisch perspectief op dit belangrijke probleem van sociale rechtvaardigheid. Het komt op het juiste moment vanwege de bezorgdheid over de ontwikkeling van het shared space-concept in EU-lidstaten (waar de ruimte wordt gedeeld door voertuigen en voetgangers). Ook is van belang de implementatie (onder meer door de EU) van het VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap, het eerste verdrag dat bepalingen bevat over de toegankelijkheid van de openbare ruimte.

Resultaten

Inmiddels zijn in Nederland de interviews met de deskundigen afgerond. Er zijn zes groepsinterviews gehouden met in totaal 25 deelnemers met verschillende achtergronden. We spraken met elkaar over de vraag of bij de inrichting van stoepen en straten voldoende rekening gehouden wordt met mensen met een beperking, ouderen en ouders van jonge kinderen. Andere onderwerpen waren de mogelijkheden die een voetganger heeft om iets te ondernemen tegen ontoegankelijke stoepen en straten: juridisch of op een andere manier.  Wat moet er verbeteren, was een belangrijke vraag in de interviews.

De interviews met individuele voetgangers zijn afgerond en worden momenteel vertaald naar het Engels. In Almere en Utrecht zijn in totaal 42 personen geïnterviewd. Daaronder zijn meer dan tien personen met een visuele beperking. Intussen maakt een filmteam opnames van obstakels en andere (on)toegankelijke situaties in Almere en Utrecht. Zij gaan met verschillende geïnterviewden samen op pad om situaties in beeld te brengen die in de interviews besproken zijn. De uitkomsten van de interviews zijn op dit moment nog niet bekend. De interviews worden door het team in Leeds verzameld en ook de analyse vindt daar plaats. Wij verwachten de uitkomsten over Nederland in oktober 2022 te presenteren.

Soortgelijk project

In 2021 voerde Disability studies een kleiner vergelijkbaar project uit: Met z’n allen de straat op! Vier groepen mensen met een beperking gingen lokaal aan de slag. Zij verzamelden informatie over obstakels in Almere, Utrecht, Nijmegen en West-Betuwe.   Zij beschreven dat in vier inspiratie documenten. Deze werden in Town hall bijeenkomsten uitgedeeld en vertegenwoordigers van maatschappelijke partijen, ambtenaren en politici werden aangesproken op hun bijdrage aan oplossingen.

Bevindingen en tips van de deelnemers uit Utrecht-Overvecht

Deze waren onder meer de volgende:

• stoepen zijn te hoog;
• parken zijn ontoegankelijk;
• drempels zijn te hoog om zelfstandig op te komen met rolstoel en handbike;
• breuken in wegdek, verzakte putdeksels, wortels onder wegdek: repareer tijdig;
• boomspiegels maken trottoir te smal;
• liften die het niet doen sneller repareren (duurt soms wel een maand);
• vuilniszakken staan nu op stoep en straat waardoor je er niet door of uit kunt;
• stortcontainers zijn ontoegankelijk voor rolstoelgebruikers, zeer vaak;
• invalidenparkeerplaatsen zijn vrijwel altijd geen rolstoelplekken, dus te smal;
• invalidenparkeerplaatsen vaak ver van gebouw (De Dreef);
• te weinig invalidenparkeerplaatsen bij winkelcentra;
• afwezigheid plek bij huisartsenpraktijken en apothekers;
• er wordt vaak misbruik gemaakt van invalidenparkeerplaatsen;
• er zijn weinig toegankelijke buitensportmogelijkheden;
• fietshekjes blokkeren ook rolstoelen;
• er ontbreken laadpunten in de wijk voor de scootmobiel;
• toiletten: in het winkelcentrum moet je eerst de beheerder van de sleutel vinden;
• bij slechte verlichting: installeer lantaarnpaal op sensor;
• te weinig rustbankjes;
• plaats meer aanwijsborden;
• meer en beter handhaven;
• laat ervaringsdeskundigen meedenken.

Andere ontwikkelingen

In 2019 besteedde SOLGU, de Utrechtse belangenorganisatie van mensen met een beperking, al aandacht aan de toegankelijkheid van stoepen en straten in Utrecht voor rolstoelgebruikers. Zij organiseerden de fototentoonstelling Vrij rollen in Utrecht. Ook het Sociaal en Cultureel Planbureau onderzocht hoe het met de toegankelijkheid van het publieke leven gesteld is. Recent heeft ook het Fietsberaad CROW de problematiek rond obstakels op voetpaden onderzocht. In de publicatie die daarbij hoort, worden oplossingen besproken.

IPS-Projectinformatie

Looptijd project: 1 januari 2019 – 31 december 2023
Onderzoekers/projectleden:
Dick Houtzager LLM, nationaal adviseur; freelance onderzoeker
Edwin de Vos, lokaal onderzoeker
Dr. Alice Schippers, adviseur /onderzoeker DSiN
Opdrachtgever: University of Leeds, Faculty of Social Sciences
Financier: European Research Council Advanced Grant programma
Vragen kun je via mail stellen: ips-project@disabilitystudies.nl.

Links:

https://disabilitystudies.nl/onderzoek/inclusieve-openbare-ruimte
https://essl.leeds.ac.uk/dir-record/research-projects/1071/inclusive-public-space-law-universality-and-difference-in-the-accessibility-of-streets
https://cordis.europa.eu/project/id/787258
https://disabilitystudies.nl/blog/de-straat-op
https://disabilitystudies.nl/onderzoek/met-zn-allen-de-straat-op